Luộc
“Món 1: Luộc
Theo kiểu rau muống luộc của Bắc kỳ
Sống ở Việt Nam ăn món luộc là tốt nhất
Chưa tìm thấy thứ gì mà người Việt không thể luộc…
Vậy nên:
Sống ở Việt Nam ăn món luộc là tốt nhất
Từ luộc xe honda, nhà đất, bằng cấp, chức tước…
Từ luộc vệ sinh, an toàn thực phẩm, bảo hiểm…
Từ luộc trí tuệ, thẩm mĩ, văn hoá, nhân tính…
Từ luộc nhân quyền, tự do, tư tưởng, tâm linh…
Chưa tìm thấy điều gì mà Việt Nam không thể luộc
Vậy nên:
Sống ở Việt Nam ăn món luộc là tốt nhất
Từ luộc cho đến luộc
Người người nghĩ chuyện luộc
Nhà nhà tham gia luộc
Ngành ngành thi đua luộc…
Duy chỉ có lý do tại sao mình bị luộc: là không bị luộc
Vậy nên:
Sống ở Việt Nam luộc là tốt nhất
Luộc là tốt nhất
Luộc là tốt nhất
Luộc là tốt nhất…”
Giải thưởng GABO này là một giải thưởng nhỏ và nó là
một giải thưởng mới nữa. Nó chỉ mới thành lập trong năm nay thôi và lần
phát giải thưởng này là lần thứ nhì. Lần thứ nhất giải thưởng được phát
cho mùa Đông và mùa Xuân còn lần này thì giải thưởng cho mùa Hè và mùa
Thu. Giải thưởng này được phát một năm hai lần do một nhóm thầy giáo và
sinh viên của bằng thạc sĩ tác văn MSA ở đại học Antioch tại Los Angeles
lập ra.
-GS Hoàng Ngọc Tuấn
Quý vị vừa theo dõi bài thơ có tựa “Luộc” của nhà thơ
Lý Đợi. Bài thơ ngắn, mang tính diễu nhại nhưng càng nghe càng thấm đẫm
nỗi đau cho ngôn ngữ thi ca, nếu cứ khăng khăng đòi thơ phải… nên thơ,
trau dũa và đánh bóng từng con chữ.
“Luộc” bản thân nó được sử dụng với một ý niệm
khác, một tác động khác và nhất là hàm ý khác: ngôn ngữ đường phố đi vào
chốn lừa đảo và những trạng thái xã hội hôm nay được chiếc nồi ngôn ngữ
luộc chín trơ ra những xương xẩu của tận cùng ý thức. Luộc lập đi lập
lại tính ẩn dụ nhiều khía cạnh áp dụng vào đời sống để cuối cùng nó
trình ra trước những người đọc nó một thông điệp lý thú: Luộc đa nghĩa,
đa nguyên và đa tầng. Những tầng nấc mà nó luộc qua lại còn một tầng nấc
khác, bí ẩn hôm nay và sẽ lộ diện vào ngày mai, khi có một món hàng mới
để luộc.
Chân lý của sự luộc: Chính thể này là mảnh đất
màu mở sinh sản những mầm mống cho việc luộc. Luộc vừa là động từ vừa là
trạng từ và cũng là tính từ. Nó chỉ ra tất cả mọi hoạt động của cách
hành xử, mà con người xã hội chủ nghĩa theo nó, tôn sùng nó cũng như sợ
hãi nó.
Cái nó không luộc được chính là tự bản thân nó: không thể tự luộc mình.
Bài thơ Luộc của Lý Đợi đối với người Việt có thể
lắm người ngạc nhiên, luộc ư? Chuyện thường ngày ở huyện. Nó bao vây
mọi người, cùng cộng sinh với mọi người trong xã hội này có gì lạ?
Cái lạ là người ta chưa bao giờ mân mê chữ luộc
như Lý Đợi. Cũng không tự hỏi luộc theo kiểu người Bắc như Lý Đợi. Tại
sao lại là người Bắc? Tại sao? Tại sao?
Theo kiểu rau muống của Bắc Kỳ đã là một ẩn dụ.
Bài thơ vừa trần trụi vừa khó tiên đoán cái kết. Để cuối cùng tác giả
cho mọi người vào cái rọ “ở Việt Nam luộc là tốt nhất”!
Câu cuối không kết vì nó mở ra một loạt những mệnh đề cần phải bắt đầu.
Cái bắt đầu của câu kết trong bài thơ Luộc lại từ
Mỹ, từ Đại học Antioch tại Los Angeles bởi giải thưởng mang tên thân
mật của văn hào Gabriel Garcia Marquez: GABO.
Giáo sư Hoàng Ngọc Tuấn, cũng là người điều hành
trang văn học Tiền Vệ cho biết về giải thưởng này khi được trao cho nhà
thơ Lý Đợi:
Nhóm “Mở Miệng”: Từ trái sang Bùi Chát, Khúc Duy, Lý Đợi, Nguyễn Quán, ảnh chụp năm 2006.
“Giải thưởng GABO này là một giải thưởng nhỏ
và nó là một giải thưởng mới nữa. Nó chỉ mới thành lập trong năm nay
thôi và lần phát giải thưởng này là lần thứ nhì. Lần thứ nhất giải
thưởng được phát cho mùa Đông và mùa Xuân còn lần này thì giải thưởng
cho mùa Hè và mùa Thu. Giải thưởng này được phát một năm hai lần do một
nhóm thầy giáo và sinh viên của bằng thạc sĩ tác văn MSA ở đại học
Antioch tại Los Angeles lập ra.
Số tiền giải thưởng chỉ tượng trưng thôi nó
không nói được giá trị của giải thưởng vì có rất nhiều giải thưởng khác
họ chỉ tặng bằng khen chứ không có tiền. Vấn đề ở chỗ là nội dung của
giải thưởng này thì tôi thấy nó rất thú vị. Cái lần thứ nhất họ trao
giải thưởng cho chum thơ ba bài của một nhà thơ Thái Lan mà cũng là thơ
chính trị nói đến chuyện chống áp bức.
Chùm thơ này có tên Record of Rights, thơ phản
kháng chính trị đó là kỳ thứ nhất còn kỳ thứ nhì cho chùm thơ thi pháp
của sự phản kháng, Poetics of Resistance. Mình thấy rõ ràng khuynh hướng
của giải thưởng này có lẽ họ nhắm tới những tiếng nói của các nhà thơ ở
những nơi ngoài nước Mỹ và cần phải có sự dịch thuật thì mới có thể đến
với độc giả của thế giới đặc biệt là qua tiếng Anh. Cho nên giải thưởng
này họ đã dùng cái tên của ông Marquez là Gabo. Ông Marquez đã có nói
rằng nếu ngày xưa mà không ai dịch tác phẩm Don Quixote của Cervantes
qua tiếng Anh thì làm sao mà sau này William Faulkner, một đại văn hào
của Mỹ có thể đọc được? Cái chuyện dịch nó đem thế giới lại gần với nhau
và khiến con người nơi này hiểu được con người nơi kia. Những nhà văn ở
nơi này hiểu được cái sự thể văn chương ở những nơi khác cho nên phương
tiện dịch là một phương tiện rất quan trọng trong đời sống hôm nay, đặc
biệt là trong văn chương.
Giải thưởng GABO này họ trao cho những tác
phẩm được dịch ra tiếng Anh và tác phẩm ấy phải hay và bản dịch cũng
phải là bản dịch hay.
Tôi có đọc qua nội dung của giải thưởng lần
thứ nhất và lần thứ nhì thì tôi rất tâm đắc. Người ta cho rằng sự chọn
lựa của họ rất thông minh và họ rõ ràng có ý hướng muốn soi rọi một cái
nhìn vào những chỗ bị khuất lấp trong cuộc sống văn chương đương đại, có
nghĩa là họ muốn lưu tâm đến những tiếng nói mà nếu không có phương
tiện dịch thuật thì không được truyền đạt rộng rãi đến thế giới hơn, đặc
biệt là tiếng nói những nơi bị đàn áp.
Tôi cho đây là giải thưởng có ý nghĩa.”
Luộc, Hấp và Ăn sống
Chùm thơ thắng giải của Lý Đợi có ba bài gồm:
Luộc, Hấp và Ăn sống được Kelly Morse dịch lại với phụ biên Nga Nguyễn.
Nói về sự phát hiện bài thơ và đi đến quyết định dịch nó Lý Đợi kể:
Tôi nghĩ một trong những lý do mà những bài thơ của
tôi được nhận giải đầu tiên là nó đến từ một đất nước, dân tộc ngôn ngữ
xa xôi và chắc là những bài thơ này nó cũng nói lên được những suy nghĩ
của người chấm giải là chia sẻ được, có sự đồng cảm nhất định thì người
ta trao giải.
-Lý Đợi
“Khi mà cổ nói cổ muốn gửi bản dịch đến một giải
thưởng thơ và hỏi tôi nghĩ thế nào thì tôi bảo công việc của tôi đã xong
và cái bản dịch này hoàn toàn do cô ấy quyết định. Tuy là dịch thơ của
tôi những thực chất nó đã là cái sáng tạo khác, đồng sáng tạo, và vì vậy
người dịch giả phải chịu trách nhiệm cũng như người sẽ đứng danh dự
trong việc dịch đó. Cổ cũng nói rằng gải GABO là một trong những cái
giải mà cổ muốn tham gia. Giải GABO là giải có những cấp tiến, quan tâm
sâu sát đến những nhà thơ không phải trong cộng đồng tiếng Anh. Những
nhà thơ ở những đất nước xa xôi thì tôi nghĩ một trong những lý do mà
những bài thơ của tôi được nhận giải đầu tiên là nó đến từ một đất nước,
dân tộc ngôn ngữ xa xôi và chắc là những bài thơ này nó cũng nói lên
được những suy nghĩ của người chấm giải là chia sẻ được, có sự đồng cảm
nhất định thì người ta trao giải.
Chính cô Kelly trong bài viết của cổ in trên
diễn đàn nhận giải thì cổ cũng nói là cổ đã đến Việt Nam và đã tiếp xúc
một số nhà thơ và cổ tìm thấy ở thơ tôi những niềm vui, những cái gì đó
mà cổ không quá thất vọng làm cho cổ tiếc về chuyến đi. Thơ tôi đã cho
cô ta suy nghĩ khác về Việt Nam, khác với những gì cô ta hình dung với
những loại thơ mà cô ta thường đọc… đó là động lực để cô ta quyết định
dịch dù là tiếng Việt của cô ta rất yếu.”
May cho ba bài thơ khi được Kelly Morse để ý tới
và cũng may cho nó hơn nữa khi Nga Nguyễn góp sức tạo thêm sinh khí cho
đứa con tiếng Anh ra đời giới thiệu với những người xa lạ. Nga Nguyễn kể
cách mà hai người ngồi lại với nhau bàn bạc làm sao cho đứa con tinh
thần được sinh ra sáng sủa và dễ thương như người anh của nó:
Lý Đợi. Linh hồn của nhóm “Mở miệng”. Photo courtesy of Dieucaycopy’s blog.
“Bọn em dịch cùng với nhau, đầu tiên thì bọn
em dịch word by word, em với Kelly dịch từng từ một trong bài thơ của Lý
Đợi. Sau khi bạn Kelly dịch sang tiếng Việt bạn ấy nhờ em xem có chính
xác hay không sau đấy thì em nói với bạn ấy những điều khác nhau trong
cái nghĩa của bài thơ đấy nó liên quan đến những nét văn hóa liên quan
tới Việt Nam và những điểm khác biệt ấy như thế nào. Sau đó em giải
thích lại những cái ý những cái nguồn trong tiếng Việt mà bạn Kelly
không biết được hết.
Đúng là dịch từng chữ thì không bao giờ ra
được cái ý của anh ấy cả cho nên khi bạn Kelly dịch một bài thì thường
là có ít nhất là 3 tới 5 cái cách dịch khác nhau của cái từ đấy, thí dụ
như trong bài Luộc, em giải thích cho bạn Kelly ngoài cái nghĩa luộc là
nấu ăn thông thường thì “luộc đồ” có nghĩa như thế nào mình giải thích
tất cả những khác nhau của từ ấy ra sau đấy mình tìm cách để diễn tả
trong tiếng Anh ra được cái nghĩa đấy. Tất nhiên những ước lệ trong
tiếng Việt mình nhiều khi hàm ý 5 -7 hàm ý một lúc nên không thể nào làm
hết được, nhưng bọn em cố gắng làm thế nào để thể hiện một cách rõ ràng
nhất, trung thực nhất ý đồ của tác giả.
Tất nhiên điều này hạn chế ở điểm phụ thuộc
vào cách em hiểu bài thơ như thế nào. Kelly thì tiếng Việt của bạn ấy
chỉ biết một số đoạn nào đấy thôi rất là phụ thuộc vào cái phông văn hóa
của người dịch ở đây. Em cũng không thể nào dám nói là hiểu 100% anh Lý
Đợi đã nghĩ gì nhưng mà mình luôn nỗ lực hết sức để phần dịch của mình
nó bao hàm được những gì mà nhà thơ đã chuyển tải vào trong đấy.”
Giáo sư Hoàng Ngọc Tuấn cho biết cảm nhận của ông về bài thơ Luộc cũng như tính cách khác thường, một cõi của thơ Lý Đợi:
“Lý Đợi là một cây bút rất đặc biệt, anh ta
viết không theo cách cũ và hầu như không giống ai kể từ lúc bắt đầu xuất
hiện đã có những nét đặc biệt rồi. Anh đem những ngôn ngữ của đường
phố, tiếng lóng, bụi đời vào trong thơ và cách sử dụng hình ảnh, ngôn
ngữ đã tạo nên không khí rất đặc biệt, đặc biệt cho đời sống của Việt
Nam dưới chế độ cộng sản.
Loại thơ như vậy nó có thể diễn tả được một
cách tinh tế và khôi hài, chua chát về thực trạng đời sống của người
Việt trong nước. Thí dụ như chùm thơ đoạt giải GABO này đã có những bài
thơ gồm ba bài là Luộc, Hấp, Ăn sống thì anh đã sử dụng hình thức cách
nấu ăn ở miền Nam, Trung, Bắc thành một cái sườn rồi mang cái tính ẩn dụ
chính trị vào trong đó. Đây là một cách viết rất sáng tạo. Ví dụ như
anh nhập đề cái bài thơ “Luộc” chẳng hạn: “Sống ở Việt Nam ăn món luộc
là tốt nhất. Chưa tìm thấy thứ gì mà người Việt không thể luộc…” rồi từ
đó anh bắt đầu đi vào nội dung của cái sự luộc đó. Ví dụ như luộc xe
Honda, nhà đất, bằng cấp, chức tước. Từ luộc vệ sinh an toàn thực phẩm,
bảo hiểm rồi luộc thẩm mỹ, văn hóa, nhân tính. Từ luộc nhân quyền tự do
tư tưởng, tâm linh chưa tìm thấy điều gì mà Việt Nam không thể luộc…
Những món khác cũng vậy… cho nên người giám
khảo của giải GABO này đã nhận xét về thơ Lý Đợi là Lý Đợi đã làm thơ
chống lại nhiều hình thức đàn áp và bạo hành ở Việt Nam hiện nay. Thơ
của Lý Đợi đã chơi một cách thông minh cấu trúc mang tính ẩn dụ của cách
nấu ăn truyền thống ba miền Bắc, Trung, Nam… dưới ngòi bút của Lý Đợi
những cách nấu ăn này thành cẩm nang giáo huấn chính trị của địa ngục
cùng những khẩu hiệu thích nghi để mà ca xướng trong cái chùm thơ này.
Ông Dan Bellm đã cho đây là cách viết rất đặc biệt mà bên Mỹ họ không
thấy. Tất nhiên đời sống đương đại bên Mỹ làm gì nảy ra được kiểu viết
như thế này. người Việt mình đọc sơ qua thì thấy rất gần gũi mặc dù
trong đó có những chỗ bất ngờ và khi người ngoại quốc đọc vào thì họ
thấy điều này rất lạ.”
Lý Đợi là một thành viên trong nhóm “Mở miệng”
cùng với Bùi Chát tập hợp nhau lại làm nhà xuất bản Giấy Vụn, chuyên in
những quyển sách không xin được giấy phép. Những việc làm tiên phong đầy
thử thách này đã khiến ít nhất một người vì yêu mến nhóm mà chịu tai
họa từ chữ nghĩa: Nhã Thuyên.
Chính nền văn học xã hội chủ nghĩa đã thổi bùng
lên ngọn lửa “luộc” cô giáo Nhã Thuyên sau khi luộc không chín nổi Lý
Đợi và Bùi Chát.
0 nhận xét:
Đăng nhận xét